1- کوچک بودن فضای کارگاهها

مهمترین نکته برای انجام فعالیتهای عملی کتاب فضای مناسب است، امّا اکثر مدارس بویژه مدارس دخترانه دارای فضای مناسب کارگاهی نیستند و کارگاههای موجود نیز دارای وسعت مورد نظر برای کار نبوده و از نظر تأمین روشنایی و نور، تهویه هوا، گرمایش و سرمایش و ... ایرادات بسیاری دارند. در بعضی از مدارس همکاران باید از فضای حیاط مدرسه، نمازخانه یا فضای بسیار کوچک کارگاه مدرسه استفاده نمایند که آنها را با دشواریهای زیادی روبرو می کند و در پاره ای موارد این گونه کارگاهها در عمل به انبار مدارس تبدیل گردیده اند .

2- امکانات محدود کارگاهی

در زمانی که بهترین مدارس دولتی و غیر انتفاعی در کارگاهایشان با کمبود تجهیزات و وسایل بویژه میز کار، گیره، ابزار، مواد اولیه و ... روبرو هستند، چگونه می توان از دبیران انتظار داشت کارهای عملی کتاب را به نحو درست آموزش بدهند. متأسفانه در مدارس دخترانه دبیران با تغییر کتاب بسیاری از ابزارها را حتی برای نشان دادن به بچه ها در اختیار ندارند.

بهرحال 100% دبیران نبود امکانات را در انجام نشدن فعالیتهای عملی مؤثر میدانند.

3- تعداد زیاد دانش آموزان

برای دبیران این سؤال مطرح است که چگونه دبیر حرفه و فن به تنهایی 30 الی 35 نفر دانش آموز را به کارگاه ببرد و در یک فضای کوچک و در زمانی محدود (نزدیک به 40 الی 45 ساعت کار عملی در طول سال تحصیلی ) به همه آنها روش انجام فعالیتهای مختلف فنی و حرفه ای مانند برق، الکترونیک، آشپزی، فلز، کار با چوب، پوشاک و ... را بیاموزد و جدا از فشارهای جسمی و روحی ناشی از تعداد زیاد بچه ها و خطرات ناشی از حوادث پیش بینی نشده در محیط کار، از آنها انتظار داشت که فعالیتها در کمال نظم، بدون سر و صدا و بدون حادثه انجام بگیرد؟! نگارنده این مطالب زمانی هنرآموز هنرستان بوده و دیده است که در یک کارگاه هنرستان با وجود دو تکنسین، مهندس، سرپرست کارگاه، استادکار با تجربه، انباردار، تعداد اندک دانش آموزان و فضای مناسب کارگاهی باز مشکلاتی وجود داشته است.

اکثر دبیران در جواب سؤال 2 پرسش نامه، زیاد بودن تعداد دانش آموزان را یکی از دلایل مهم عدم رغبت برای حضور در کارگاه دانسته اند.

4- عدم انگیزه دبیران

نکته بسیار مهمی که به آن توجه لازم نشده است، عدم انگیزه دبیران حرفه و فن برای انجام فعالیتهای عملی کتاب است. بررسی ها نشان می دهند که در بعضی مدارس با وجود کارگاه و ابزار نسبتاً مناسب دبیران استفاده چندانی از آن حتی به عنوان یک وسیله کمک آموزشی نمی کنند. دلایل همکاران با توجه به سؤال 2 پرسش نامه به شرح زیر است :

الف) حق فنی ویژه ای مانند هنرآموزان هنرستانها به دلیل آموزش جداگانه کارهای فنی و حرفه ای به دبیران حرفه و فن داده نمی شود.

ب) لباس کار مناسب یا بودجه خرید آن به دبیران اختصاص نیافته است.

ج) تفاوتی بین معلمان حرفه و فن و دبیران دیگر وجود ندارد و آنها علاوه بر تدریس واحدهای گوناگون و متنوع کتاب، برگزاری آزمونهای کتبی، میان ترم ،  نوبت اوّل و دوّم، پرسشهای شفاهی و ... آموزشهای عملی را نیز باید به تنهایی انجام دهند.

د) در بسیاری از کارگاهها متصدی کارگاه وجود ندارد و دبیر حرفه و فن وظایف تکنسین، استادکار، انباردار و ... را با هم به عهده دارد که هر آن احتمال حادثه (با توجه به سن پایین
دانش آموزان) مفقود شدن یا خراب شدن ابزارها می رود.

س) از دبیرانی که به نحو مطلوب از فضاها و امکانات موجود استفاده می کنند به طور شایسته ای تقدیر نمی شود.

ش) بعضی همکاران تخصص لازم را برای آموزش بعضی فعالیتها به دانش آموزان ندارند و کلاسهای بررسی کتب جدید التالیف به خاطر فشرده بودن، کمک چندانی به حل این مشکل مهم نکرده است.

ص) وقت کافی برای انجام فعالیتهای عملی وجود ندارد و 3 ساعت در هفته نمی تواند جوابگوی کار عملی و تئوری باشد.

ض) در ارزشیابی های بسیاری از دبیران ملاک آنها نمره تئوری است و اتفاقاً مدیران برای این نمره ارزش بیشتری قائل می شوند. به هر حال با توجه به سئوال 11 پرسش نامه 97% دبیران معتقدند که باید حق فنی ویژه ای برای دبیران در نظر گرفت.

5- زمان کم برای انجام فعالیتهای عملی

دوستان عزیز در مقدمه کتابهای جدید التالیف تأکید نموده اند که «فعالیتها در مدرسه و زیر نظر دبیر انجام و ارزشیابی توسط دبیر انجام بگیرد» امّا با توجه به متن کتاب به نظر می رسد که حجم مطالب تئوری کتاب، کارهای عملی، تحقیقات و ... بدون ملاحظه ساعت تدریس هفتگی این درس زیاد، و انجام دادن این فعالیتها و ارزشیابی آنها توسط دبیران مشکل و در پاره ای موارد غیرممکن است، از طرفی دانش آموزان انتظار دارند که تمام فعالیتهای عملی کتاب اجرا و آموزش داده شود، در صورتی که با این زمان محدود، تعطیلات رسمی و غیررسمی، امتحانات و ... عملاً حتی با وجود فضا و ابزار مناسب، امکان تدریس مطالب تئوری و انجام بعضی کارهای عملی وجود ندارد.

با توجه به سؤال 4 پرسش نامه، 46% از دبیران عدم انجام فعالیتهای عملی را با حجم کتابها در ارتباط می دانند (زیاد) و 48% ارتباط این دو مورد را تا حدودی ارزیابی می کنند.

6- دنباله دار بودن واحدهای کتابهای جدید التالیف

دلیل این امر بر نگارنده این تحقیق مشخص نیست و با وجود استقبال دبیران از این امر، بنا به دلایل زیر بهتر بود هر واحد در یکی از پایه ها به طور کامل ارائه می گردید یعنی با یک مقدمه خوب شروع و در نهایت به موضوع اصلی ، معرفی ابزارها و نقشه های کار عملی می رسید. با توجه به سؤال 16 پرسش نامه 71% دبیران موافق کتابهای فعلی و 29% مخالف دنباله دار بودن واحدهای مختلف کتابها هستند.

دلایل مخالفت با دنباله دار بودن واحدهای مختلف مانند برق، چوب و ...

الف) تنوع کتاب ها در هر سال تحصیلی بیشتر می شد.

ب) رشته های بیشتری به دانش آموزان معرفی می گردید.

ج) از فشردگی مطالب در پایه سوم برای معرفی رشته های بیشتر و در نتیحه افزایش حجم کتاب جلوگیری می شد.

د) برخی از دبیران کارهای عملی کلاسهای بالاتر را در سال پایین تر انجام می دهند مانند کلید یک پل یا بالعکس.

هـ) بعضی از دانش آموزان واحدهای سال قبل را فراموش می کنند و دبیر برای انجام کار عملی جدید مجبور به تکرار مطالب سال قبل می شود که برای بعضی از بچه ها خسته کننده و زحمت دبیر را نیز بیشتر می کند.

و) مهمترین دلیل اینکه امکانات کارگاهی و فضای مناسب برای انجام کارهای عملی برای یک واحد خاص (مثلاً چوب یا برق) در هر سه سال وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد به خاطر تعداد زیاد دانش آموزان و استفاده بیش از حد، این وسایل و ابزار دچار استهلاک شده و در سالهای بعد بسیاری از آنها قابل استفاده نخواهند بود.

ط) تدریس بعضی از واحدها مانند کار با برق و کارهای عملی آن به دلیل خطرات ناشی از برق گرفتگی و کنجکاوی بچه ها در کلاس و منزل برای سال اوّل راهنمایی مناسب به نظر نمی رسد و بهتر است چون سالهای قبل فقط در سال سوم تدریس شود.

7- کافی نبودن آموزشهای عملی برای دبیران

چون مطالب مربوط به رشته های فنی کتابهای حرفه و فن بسیار گسترده است و توضیحات کتاب با توجه به مفاهیم موجود بسیار اندک و ناقص می باشد و از طرفی دبیران آموزشهای لازم درباره واحدهای گوناگون کتابهای مشترک بویژه آموزشهای عملی را به طور کامل طی نکرده یا فرا نگرفته اند، بنابراین اگر حتی همه امکانات برای انجام فعالیتهای عملی هم مهیا باشد، ولی دبیران توانایی آموزش را نداشته باشند، کار عملی مربوط به آن واحد یا واحدها مورد توجه قرار نخواهد گرفت و کنار گذاشته خواهد شد. خوشبختانه در پرسش نامه ای که در اختیار دبیران قرار گرفت اکثر همکاران به لزوم آموزشهای ضمن خدمت برای افزایش اطلاعا علمی و عملی معلمان تأکید کرده اند. بنابراین بهتر است در کنار اجرای کلاسهای تئوری، دوره های آموزش ضمن خدمت عملی با استفاده از اساتید مجرب در آن رشته خاص برای دبیران زن و مرد تشکیل شود تا شاهد افزایش فعالیتهای عملی در مدارس باشیم.

با توجه به سؤال 9 پرسشنامه ،100% دبیران آموزش فعالیتهای عملی برای بهتر انجام شدن کارهای عملی را مهم میدانند.

8- نقش مسئولان و مدیران مدارس

در افزایش انگیزه دبیران برای انجام فعالیتهای عملی در مدارس مسئولان و مدیران مدارس نقش بسزایی دارند، در زیر به بعضی از آنها اشاره می شود :

الف) دادن درصدهای تشویقی یا تقدیرنامه مدیریت های ناحیه و سازمان به دبیرانی که از حداقل امکانات موجود در مدرسه استفاده و با جلب مشارکت والدین و دانش آموزان در آموزش عملی به بچه ها کوتاهی نمی کنند.

ب) همکاری با دبیران حرفه و فن برای تهیه ابزار، وسایل کارگاهی، فیلمهای آموزشی مناسب و...

ج) توجیه والدین برای تهیه امکانات و مواد اولیه برای فرزندان خود جهت انجام کارهای عملی در مدرسه یا خانه .

د) آشنا کردن اولیاء به اهمیت دست ورزی و کارهای عملی در جلسات مختلف.

ر) موافقت و تهیه امکانات برای بازدید دانش آموزان و دبیران از مراکز صنعتی، نمایشگاه و ...

ز) همکاری با دبیران برای ایجاد نمایشگاه های کارهای عملی دانش آموزان در مدرسه و تشویق دبیران مربوطه.

س) عدم اصرار برای دادن نمره به دانش آموزانی که طبق نظر دبیر در انجام فعالیتهای عملی کوتاهی کرده اند.

ص) بی تفاوت نبودن به انجام یا عدم انجام کارهای عملی بوسیله دبیران حرفه و فن مدرسه.

ع) اختصاص بودجه مناسب برای کارگاه.

غ) آماده سازی محیط فیزیکی کارگاه های مدارس و تخلیه آنها از وسایل غیرلازم.

ک) اهمیت دادن به درس حرفه و فن و برابر دانستن آن با درسهای دیگر.

با توجه به سؤال 12 پرسشنامه، 80% دبیران نقش مدیران را زیاد، 17% متوسط و تنها 3% کم ارزیابی می نمایند.

9- نمره فعالیت های عملی

در نظرخواهی به عمل آمده، بیشتر همکاران به خاطر مشکلاتی که در بالا ذکر شد، شیوه ارزشیابی بر مبنای 12 نمره (عملی و تحقیق) و 8 نمره (تئوری) را مناسب نمی دانند و اکثراً اعتقاد به 10 نمره عملی و 10 نمره تئوری دارند. در نظر خواهی چند سال پیش مربوط به کتاب کلاس اوّل 42% این شیوه را نامناسب، 34% متوسط و تنها 24% آن را مناسب می دانستند و در پرسشنامه جدید66% بارم (10 و 10) را تأیید و تنها 8% شیوه فعلی را انتخاب و 26% بقیه به بارمهای دیگری اعتقاد دارند.

نتایج حاصل از تحقیق و راه حلهای مناسب

1- ایجاد فضای مناسب کارگاهی برای انجام فعالیتهای عملی با امکانات گرمایشی و سرمایشی مناسب.

2- تجهیز کارگاهها و خرید ابزار و وسایل لازم بویژه گیره، اره ، سوهان و ... با نظر دبیران حرفه و فن بویژه برای مدارس دخترانه.

3- توجیه والدین و کمک گرفتن از آنها در تجهیز و یا ایجاد فضای مناسب کارگاهی در مدارس.

4- اختصاص بودجه مناسب سالانه برای تجهیز کارگاهها و رفع کمبودها به کمک تکنولوژی آموزشی.

5- نرمال شدن تعداد دانش آموزان کلاسها بویژه برای آموزش و انجام کارهای عملی.

6- توجیه دبیران حرفه و فن برای انجام کارهای کم هزینه و ساده بدون توجه به فضا و امکانات کارگاهی مدارس.

7- ایجاد انگیزه برای دبیران از طریق اختصاص حق فنی، لباس کار، درصد تشویقی، گروه، افزایش سختی کار و...

8- تذکر لازم به دبیرانی که با وجود امکانات و فضای مناسب اصلاً به آموزش کارهای عملی توجهی ندارند.

9- استفاده از افراد با تجربه و فنی به عنوان متصدی کارگاه در مدارسی که امکانات و فضای مطلوبی دارند برای کمک به دبیران حرفه و فن.

10- برگزاری مسابقات علمی- کارگاهی برای افزایش اطلاعات علمی و عملی دبیران و اختصاص جایزه مناسب به برگزیدگان.

11- افزایش زمان درس حرفه و فن از سه ساعت به چهار ساعت یا کاهش مطالب بعضی از واحدهای طولانی کتابها بویژه کتاب سال سوم برای توجه بیشتر به انجام فعالیتهای عملی.

12- تدریس واحدهای دنباله دار به صورت پیوسته در یک پایه تحصیلی برای جلوگیری از استهلاک ابزار و وسایل موجود کارگاهها.

13- حذف بعضی از فعالیتهای عملی که اجرای آن توسط دانش آموزان (با توجه به سن بچه ها و ساعات آموزش) قابل اجرا نیست.

14- کاهش بارم 12 نمره (عملی و تحقیق) به 10 نمره (عملی و تحقیق) و 10 نمره (تئوری) تا زمانی که امکانات مناسب برای مدارس فراهم نشده است.

15- کارهای عملی مربوط به کار با برق به دلیل خطرات آن فقط در پایه سوم راهنمایی آموزش داده شود.

16- تشکیل کلاسهای ضمن خدمت برای افزایش مهارتهای عملی دبیران در رشته های مختلف فنی وحرفه ای با استفاده از اساتید متخصص و مجرب هنرستانها یا آموزشکده های فنی و حرفه ای.

17- تألیف کتاب معلم ویژه دبیران حرفه و فن برای افزایش اطلاعات علمی دبیران برای برطرف کردن نقص کتابهای جدیدالتالیف .

18- احیاء نقش مسئولان و مدیران در ایجاد انگیزه برای دبیران جهت انجام فعالیتهای عملی با تشویق و تجهیزکارگاهها.

19- همکاری گروههای آموزشی برای ارسال جزوات و مطالب کمک آموزشی برای اطلاعات علمی و عملی دبیران و دانش آموزان.

20- گذاشتن سالیانه دو برنامه بازدید برای دبیران حرفه و فن جهت حضور در مراکز صنعتی، نمایشگاهها و ... از طرف گروههای آموزشی.

21- همکاری مدیران مدارس و مسئولان برای بازدید دبیران و دانش آموزان از کارخانجات، نمایشگاهها و ... در طول سال تحصیلی برای آشنایی بیشتر با مشاغل موجود در جامعه .

22- ارسال فیلمهای مناسب آموزشی درباره واحدهای مختلف کتابهای حرفه و فن جهت افزایش اطلاعات عمومی دانش آموزان و دبیران از طرف تکنولوژی آموزشی و ...

در انتها موفقیت تمامی زحمت کشان عرصه آموزش و پرورش کشور بویژه فرهنگیان شریف و بزرگوار استان یزد را از خداوند بزرگ خواهان و خواستارم و امیدوارم این تحقیق گامی هر چند کوچک برای توجه بیشتر به فعالیتهای عملی در مدارس و مشکلات مربوط به آن برداشته باشد.

(برگرفته از وبلاگ تیلار)